Ćwiczenia rehabilitacyjne: bierne, czynne, czynno-bierne i samowspomagane

Ćwiczenia fizjoterapeutyczne to ogromny dział fizjoterapii, wykorzystywany praktycznie w każdym schorzeniu. Kinezyterapia (czyli leczenie ruchem), bo o niej mowa, może być miejscowa lub o działaniu ogólnym. W artykule scharakteryzowane zostały podgrupy kinezyterapii miejscowej, w tym ćwiczenia bierne, czynno-bierne, samowspomagane, czynne w odciążeniu, czynne wolne, czynne z oporem.

Kinezyterapia miejscowa

Kinezyterapia miejscowa to oddziaływanie na wybrane części ciała. Działa lokalnie na wybrany staw lub stawy, grupy mięśniowe czy całą kończynę, gdzie występuje zaburzenie funkcji albo proces chorobowy.

Kinezyterapia miejscowa w głównej mierze nie wpływa na mechanizmy ogólnoustrojowej wydolności, ma natomiast przywracać sprawność funkcjonalną danego obszaru.

Ćwiczenia bierne

Ćwiczenia bierne to rodzaj ćwiczeń, który nie wymaga od pacjenta użycia żadnej siły. Ruchy w stawach pacjenta wykonuje terapeuta. Ćwiczenia te stosuje się w momencie, gdy mięsień nie jest zdolny do skurczu albo skurcz jest śladowy i nie jest możliwe wykonanie przez pacjenta danego ruchu (0-1 stopień w skali Lovetta).

Najczęściej stosuje się te ćwiczenia w przypadku długotrwałego unieruchomienia, po zabiegach operacyjnych, w przypadku niektórych chorób neurologicznych i układu krążenia oraz nieutrwalonych ograniczeń ruchu. Przeciwwskazaniem natomiast są ostre stany zapalne i gorączka, złamania i stany po złamaniach z niepełnym zrostem, zwichnięcia oraz urazy tkanek.

Ćwiczenia te mają na celu:

• utrzymanie prawidłowego zakresu ruchu w stawach podczas długotrwałego unieruchomienia,
• utrzymanie lub podtrzymanie elastyczności i długości mięśni i więzadeł,
• opóźnienie postępu zmian degeneracyjnych,
• zapobieganie przykurczom stawowym,
• ułatwienie krążenia krwi,
• przeciwdziałanie odleżynom,
• zachowanie pamięci ruchowej.

Ćwiczenia bierne można podzielić na:

• Bierne właściwe – mają na celu utrzymanie pełnego zakresu ruchu w stawach, zapobieganie deformacjom, zmniejszenie zastoju żylnego i utrzymanie pamięci ruchowej np. w porażeniach i niedowładach. Ćwiczenia te wykonuje się w pozycjach izolowanych, ze stabilizacją bliższego odcinka.
• Bierne redresyjne – odmiana ćwiczeń biernych, która polega na zastosowaniu większej siły zewnętrznej. Ich celem jest głównie rozciągnięcie przykurczonych tkanek okołostawowych. Przed przystąpieniem do wykonywania tych ćwiczeń należy przygotować tkanki – rozluźnić, zmniejszyć bolesność. Uzyskuje się to poprzez zastosowanie zabiegów fizykoterapeutycznych.
• Bierne autoredresyjne – pod względem techniki są to takie same ćwiczenia jak redresyjne, ale pacjent wykonuje je samodzielnie.

Ćwiczenia czynno-bierne

Ćwiczenia czynno-bierne polegają na połączeniu komponenty czynnej, czyli wykonaniu ruchu przez pacjenta opierając się na sile mięśniowej, z komponentą bierną, czyli korzystając ze wspomagania z zewnątrz. Wspomaganie to obejmuje zapoczątkowanie ruchu albo odciążenie kończyny, aby ułatwić ruch. Podczas ćwiczeń należy zadbać, aby nie było nadmiernego wspomagania zewnętrznego (bo wtedy ćwiczenia staną się bierne).

Ćwiczenia czynno-bierne stosuje się najczęściej po zabiegach chirurgicznych narządu ruchu, przy długotrwałym unieruchomieniu, w chorobach reumatoidalnych oraz stanach atrofii tkankowej. Głównym zadaniem jest przerwanie łuku odruchowego łańcucha bólowego. Ćwiczeń tych nie wykonujemy w przypadku złamania lub zwichnięcia, toczących się czynnych procesach zapalnych oraz istnienia ran lub świeżych blizn pooperacyjnych.

Ćwiczenia czynno-bierne mają na celu:

• poprawę zakresu ruchu np. po operacji,
• wzmocnienie osłabionych grup mięśniowych,
• zmniejszenie dolegliwości bólowych,
• kształtowanie prawidłowych wzorców ruchowych.

Ćwiczenia samowspomagane

Ćwiczenia samowspomagane wykonuje sam pacjent, jednak z zastosowaniem wspomagania. Ćwiczenia te są połączeniem pomiędzy ćwiczeniami biernymi a czynnymi. Wspomaganie ruchu następuje albo w sposób bezpośredni (przy pomocy drugiej kończyny, która prowadzi ruch) albo w sposób pośredni (przy pomocy systemu bloczkowego). System bloczkowy nadaje kierunek i pozwala na działanie bardziej precyzyjne i uzyskanie pełnego zakresu ruchu.

Ćwiczenia te stosuje się: jako przygotowanie do ćwiczeń czynnych wolnych, po zabiegach chirurgicznych, po długotrwałym unieruchomieniu, w chorobach neurologicznych np. w urazach rdzenia kręgowego lub w przypadku spastyki oraz w chorobach układu krążenia.

Ćwiczenia samowspomagane mają na celu:

• zwiększenie zakresu ruchu,
• poprawę odżywienia tkanek,
• zapobieganie negatywnym skutkom unieruchomienia,
• uzyskanie rozluźnienia nadmiernie napiętych mięśni.

Ćwiczenia czynne w odciążeniu

Ćwiczenia czynne w odciążeniu wykonywane są przez pacjenta samodzielnie, w warunkach zmniejszenia lub całkowitego zniesienia siły grawitacji w możliwie największym, bezbolesnym zakresie. Ten rodzaj ćwiczeń wykonuje się w przypadku niepełnego zrostu kostnego, zmian zwyrodnieniowych oraz osłabionej siły mięśniowej (1+, 2 i 2+ w skali Lovetta). Przeciwwskazaniem są natomiast: ostre stany zapalne i gorączka, złamania i stany po zwichnięciu, urazy skóry i tkanek oraz występowanie bólu podczas ćwiczeń.

Odciążenie można uzyskać poprzez:

• rękę terapeuty,
• podwieszenie np. terapia master albo UGUL,
• zmniejszenie tarcia np. zastosowanie gładkiej powierzchni,
• środowisko wodne.

Ćwiczenia czynne w odciążeniu mają na celu:

• przyspieszenie powrotu siły mięśniowej,
• zmniejszenie dolegliwości bólowych,
• zapobieganie zanikom mięśniowym,
• zapobieganie powstawania przykurczy
• zwiększenie zakresu ruchu.

Ćwiczenia czynne wolne

Ćwiczenia czynne wolne wykonywane są przez pacjenta samodzielnie, z pełną kontrolą napięcia mięśniowego (3 w skali Lovetta). Wykonuje się je najczęściej w przypadku osłabienia siły mięśniowej, ograniczonej ruchomości w stawach albo przy zaburzenia koordynacji nerwowo-mięśniowej.

Ćwiczenia czynne wolne mają na celu:

• zwiększenie siły i wytrzymałości mięśniowej,
• poprawę koordynacji nerwowo-mięśniowej,
• poprawę zakresu ruchu.

Ćwiczenia czynne z oporem

Ćwiczenia czynne z oporem wykonywane są przez pacjenta samodzielnie, z pełną kontrolą napięcia mięśniowego, ale polegają na pokonaniu oporu zewnętrznego (4, 5 w skali Lovetta). Opór ten może być stworzony za pomocą:

• ręki terapeuty,
• taśmy elastycznej,
• hantli,
• obciążnika,
• maszyny oporowej,
• systemu ciężarkowo-bloczkowego,
• masy własnego ciała.

Ćwiczenia czynne z oporem mają na celu:

• zwiększenie siły i wytrzymałości mięśniowej.

Łączenie kinezyterapii z fizykoterapią

Nowoczesne urządzenia medyczne pozwalają na łączenie zabiegów fizykoterapeutycznych z innymi zabiegami i metodami. Przykładem jest moduł automatyczny AVx w aparacie do terapii TECAR.

• 
  69000.00 zł
  Aparat do terapii TECAR - DOCTOR TECAR PLUS AVx + stolik z kółkami
  Zobacz w sklepie
• 
  44000.00 zł
  Aparat do terapii TECAR - DOCTOR TECAR SMART AVx
  Zobacz w sklepie

Moduł AVx umożliwia jednoczesne łączenie terapii TECAR (fizykoterapii) z terapią manualną, kinezyterapią lub treningiem funkcjonalnym. Zabieg ten jest samoobsługowy, gdyż do aparatu dołączone są elektrody samoprzylepne. Zastosowanie terapii połączonej umożliwia szybsze i bardziej efektywniejsze dochodzenie do pełnej sprawności.