Czym są dermatomy i w jaki sposób ułatwiają diagnozowanie bólu?

Dermatomy, czyli obszary skóry unerwione przez określone nerwy rdzeniowe, stanowią kluczowy element w badaniach neurologicznych oraz diagnostyce różnych schorzeń. Każdy dermatom jest ściśle związany z konkretnym nerwem rdzeniowym, co umożliwia precyzyjne określenie obszaru ciała, którego dotyczy dany nerw. Badanie dermatomów oraz analiza ich wzorców unerwienia odgrywają istotną rolę w identyfikowaniu źródła bólu, drętwienia, czy zaburzeń czuciowych u pacjentów.

Czym są dermatomy?

Termin „dermatom” stanowi połączenie dwóch słów: „derma”, czyli skóra, i „tome” czyli cięcie albo cienki segment. Dermatomy to obszary skóry, które się unerwione czuciowo z konkretnego korzenia nerwowego.

Każdy nerw rdzeniowy jest powiązany z określonym dermatomem, co oznacza, że ​​każdy dermatom odpowiada określonym obszarom skóry na ciele. Te obszary są zdefiniowane i posiadają określone granice. Podczas gdy dermatomy są zazwyczaj używane w kontekście układu nerwowego, mogą także być przydatne w diagnostyce bólu. Rozmieszczenie poszczególnych dermatomów przedstawia rysunek poniżej.

Mapa dermatomów

Nie istnieje jedna powszechnie używana mapa dermatomów. Mapy te mogą nieznacznie różnić się od siebie. Najpopularniejsze z nich to mapa Keegana i Garreta oraz mapa Foerestera. Ta ostatnia używana jest w skali ASIA (Międzynarodowych Standardach Neurologicznej i Funkcjonalnej Klasyfikacji Urazów Rdzenia Kręgowego).

Wyodrębnia się 30 dermatomów, które przekazują czucie z określonego obszaru skóry do mózgu: 8 nerwów szyjnych, 12 nerwów piersiowych, 5 nerwów lędźwiowych i 5 nerwów krzyżowych.

Nerwy szyjne i ich dermatomy

• C2 – skroń, czoło, potylica
• C3 – tył głowy, górna część szyi
• C4 – obszar ramion, obojczyka i górnej części łopatki
• C5 – obszar mięśnia naramiennego, przednia część całego ramienia do podstawy kciuka
• C6 – boczna część ramienia, promieniowa strona dłoni do kciuka i palca wskazującego
• C7 – tylna część ramienia i przedramienia do palca wskazującego, środkowego i serdecznego
• C8 – przyśrodkowa część ramienia i przedramienia do palca środkowego, serdecznego i małego.

Nerwy piersiowe i ich dermatomy

• Th1 (inaczej: T1) – przednio-przyśrodkowa strona przedramienia do podstawy małego palca
• Th2-Th12 (inaczej: T2-T12) – obszar klatki piersiowej, brzucha i okolicy lędźwiowej.

Nerwy lędźwiowe i ich dermatomy

• L1 – plecy, nad krętarzem i pachwiną
• L2 – plecy, przednia część uda w paśmie nad kolanem
• L3 – plecy, przednia część uda i boczna strona kolana
• L4 – plecy, pośladek, boczna i przednia strona uda, kolano, przednio-przyśrodkowa część podudzia, grzbiet stopy i duży palec
• L5 – pośladek, tylno-boczna strona uda, przednio-boczna część podudzia, grzbiet i podeszwa stopy oraz  trzy pierwsze palce.

Nerwy krzyżowe i ich dermatomy

• S1 – pośladek, tylna strona uda i łydki, brzeg boczny stopy
• S2 – pośladek, tylno-przyśrodkowa strona uda i łydki, podeszwa stopy
• S3 – pośladek, okolice narządów płciowych
• S4 – krocze, narządu płciowe, dolna część kości krzyżowej.

Znaczenie kliniczne dermatomów

Badanie dermatomów jest częścią badania neurologicznego. Po urazie, który może obejmować rdzeń kręgowy, lekarz bada dermatomy, aby określić obecność i stopień uszkodzenia rdzenia kręgowego. To badanie sprawdza również, czy zaburzenie czucia w kończynie odpowiada jednemu segmentowi kręgosłupa, czyli pojedynczemu korzeniowi nerwu.

Zazwyczaj wykonuje się test lekkiego dotyku (np. za pomocą waty) oraz test bólowy (nakłuwając szpilką odpowiednie miejsca). Druga próba jest bardziej czułą metodą. Podczas testu lekarz dotyka wacikiem lub szpilką poszczególnych obszarów ciała, gdy pacjent ma zamknięte oczy. Każda z tych prób (wacik i szpilka) jest wykonywana oddzielnie.

Dermatomy mają znaczenie w diagnostyce niektórych chorób. Dysfunkcja lub uszkodzenie korzenia nerwu rdzeniowego, np. w wyniku infekcji, ucisku czy urazu, może wywołać objawy w odpowiednim dermatomie. Należy jednak pamiętać, że obszar, który badamy może być unerwiony przez sąsiadujące segmenty i brak objawów w danym dermatomie nie wyklucza istnienia w nim nieprawidłowości.

Dermatomy pomagają specjalistom również w diagnostyce bólu. Gdy pacjent zgłasza dolegliwości bólowe lub drętwienie w określonym obszarze ciała, lekarz lub fizjoterapeuta może zlokalizować potencjalne źródło bólu, kierując się mapą dermatomów. Jest to narzędzie proste, nie wymaga posiadania dodatkowej aparatury, jednak należy pamiętać, że zidentyfikowanie źródła bólu i postawienie ostatecznej diagnozy to bardziej skomplikowany proces, opierający się na innych czynnikach jak wywiad, badanie fizykalne i badanie obrazowe.